Özet
Uzun süre Osmanlı Devleti’nin hakimiyet alanı içinde yer alan Basra bölgesi, sahip olduğu jeostratejik öneminden dolayı her dönemde ciddi gelişmelere sahne olmuştur. Bilhassa devletin askeri ve siyasi yönden zaafa düştüğü 19.yüzyılda Osmanlı Orta Doğusu’ndaki gelişmeler İngiltere başta olmak üzere, İran’ı, Rusya’yı, Fransa’yı ve hatta Almanya’yı yakından ilgilendirmiştir. İngiltere açısından bölgenin önemi, özellikle Hindistan’daki sömürgeleri sebebiyle hayati derecededir. Önce, Çarlık Rusya’nın sıcak denizlere inme ideali, ardından ve eş zamanlı Almanya’nın bölge üzerindeki birtakım politikalarının ortaya çıkması karşısında İngiltere, ekonomik çıkarlar ve Hindistan sömürgelerine ilişkin stratejisi sebebiyle Osmanlı toprak bütünlüğünü koruma politikasını 19.yüzyılın ilk üç çeyreğinde benimsemiş ancak denge unsurları ve mevcut durumun değişmesi üzerine 1878 Berlin Antlaşması’ndan sonra bu politikasından vazgeçmiştir. Her iki politik tutum döneminde de İngiltere en kazançlı taraf olmayı sürdürmüştür.
Araştırmamızda bugüne kadar birçok araştırmaya ve esere konu olan Osmanlı-İngiliz ilişkileri, Basra bölgesi özelinde farklı bir bakış açısı ile kısaca değerlendirilmekte ve Osmanlı arşiv belgelerine dayalı olarak İngiltere’nin gerek Osmanlı toprak bütünlüğünü koruma politikasını benimsediği dönemde gerekse bu politikadan vazgeçtiği dönemdeki faaliyetleri açıklanmaya çalışılmaktadır.
İki devlet arasında 19.yüzyılda gelişen ilişkilerin, siyasi, iktisadi, diplomatik ve ticari boyutları vardır. Makalede Osmanlı-İngiliz ilişkilerinin Basra bölgesi özelinde 19.yüzyıl öncesi döneme kısa bir bakıştan sonra 19.yüzyılda yaşanan ve bilhassa karşılıklı uzlaşıyı ihtiva eden antlaşmaların dışında kalan, ancak İngiltere’nin bölgede nüfuz tesis etmek için fırsat bulduğu ve fırsata dönüştürdüğü gelişmeler ele alınmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Basra, XIX.yüzyıl, İngiltere-Osmanlı ilişkileri, Osmanlı hakimiyet alanında uluslararası rekabet.
Bu makale 14728 kez okundu