Özet
Özbek Cedit Hareketi, 1917 Bolşevik İhtilali sonrasında yeni devlet sistemi kuruluncaya kadar aydınlar ve halk arasında kendi yerini ve ilerleyişini muhafaza eder. Bu hareket eğitim ve öğretim alanının yanı sıra kültürel, siyasi ve sosyal alanlara da nüfuz eden bir mahiyet arz eder. Ceditçilik, terim olarak yeninin veya yeniliğin taraftarı olma anlamına gelir, ayrıca Türkistan tarihinde yeni düşünce, yeni insan ve yeni nesil gibi geniş manaları da karşılar mahiyette kullanılmıştır. Türkistan’da gazetecilik faaliyetleri Çarlık yönetiminin teşebbüsüyle 1870 yılında başlamış olsa da bu faaliyetler, doğrudan doğruya Çarlık Rusyasının müstemlekeci politikasına hizmet eder. Türkistan matbuatı, Avrupa ve Asya’daki birçok ülkeye nispeten oldukça geç oluşmuş ve yavaş gelişmiştir. 1860’lı yıllarda buraya gelen müstemlekeci hükümdarların döneminde vücuda gelir ve gelişmeye başlar; 1870’te Taşkent’te teşkil edilen “Turkestanskiye Vedomosti” ile “Türkistan Vilayetining Gazeti” adlı gazeteler, Türkistan’daki süreli yayınların ilk örnekleri kabul edilir ve bunların her ikisinin neşri, 1917 yılına kadar devam eder. Ceditçiler, matbuatı, doğal olarak kitapları ve süreli yayınları, gayelerine ulaşma yolunda güçlü bir araç olarak görürler. Özbek Ceditçilerinin önde gelen temsilcileri İsmail Abidî, Mahmudhoca Behbûdî, Münevverkârî Abdürreşithanov, Abdullah Avlânî gibi aydınlar Özbek matbuatını şekillendirmeye büyük hisse koşarlar. Bu makalede Özbek Cedit Hareketi’nin mahiyeti ve şekillenmesi hakkında bilgi verilerek Türkistan’da matbuatın ortaya çıkışı ile Özbek Cedit matbuatının 1906-1908 tarihleri arasindaki teşkil süreci üzerinde durulmuştur. Bunların yanı sıra Özbek Cedit Hareketi’nin gaye ve düşüncelerinin doğrudan ve dolaylı olarak devam ettiği süreçte Ceditçilerin yayımladığı hem ilk hem de öncü gazeteler olan Hurşit, Terakki, Şühret, Aziya ve Tüccar gazeteleri hakkında tespit ve değerlendirmeler yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Cedit, Özbek Cedit Hareketi, Matbuat, Millî Şuur, Özbek Cedit Edebiyatı.
Bu makale 35 kez okundu