Özet
Çalışma daha ziyade Hakkâri örneği bağlamında tahrir yapılmayan yurtluk-ocaklık veya hükümet sancaklarındaki vakıf müessesatını incelemeyi hedeflemektedir. Hakkâri’nin örnek olarak alınmasının değişik nedenleri vardır. Oldukça köklü bir geçmişe sahip olmasına rağmen coğrafyasının insan yaşamı ve haliyle uğraşını kısıtlayan yapısı bunlardan biridir. Nitekim Anadolu veya Rumeli’de aşina olunan verimli alüvyal toprakların oluşturduğu düzlükler burada yoktur. Osmanlı-Safevî çekişmesinde önemli bir rol oynayan stratejik konumu da bir diğer etkendir. O halde verimli tarımsal arazisi olmayan, siyasî ve malî olarak Osmanlı imparatorluk idaresine hem coğrafî ve hem de yer yer idarî olarak uzak Hakkâri’de vakıf müessesesinin durumu merak konusu olmuştur. Hakkâri’deki vakıfların kuruluş hikayeleri, türleri, kurucuları, gelir-gider durumları ile idare edilişleri gibi çokça cevaplandırılacak soru ortaya çıkmıştır. Bu hususta ilk olarak Hakkâri’de bölgenin beşerî bakımdan var olan çıkmazlarına rağmen kökleri XV. yüzyıla kadar geriye giden vakıfların olduğu söylenebilir. İkinci olarak da bölgedeki idarî işleyişin vakıfları da şekillendirdiği anlaşılmaktadır. Vakıf kurucularının bey olmaları da ancak bu şekilde ifade edilebilir. Hakkâri vakıfları klasik Osmanlı sancaklarının aksine bölgedeki kazanımları çok daha köklü bir geçmişe dayalı beylerce idare edilmekteydi. Hakkâri sancağında yerel ile merkez arasında idarî yönde aracı rolü gören aile, aşiret mensupları bölgedeki kadim varlıklarının gereği olarak bazı vakıflar kurmuşlardır. Zeynel Bey, İzzeddin Şir Bey, Es’ed (Melik Es’ed Bey) ve Mustafa Bey gibi beylerin isimlerini taşıyan bu vakıfların giderlerini karşılamak için beylere ait bazı köy ve mezraların gelirleri bedel olarak ayrılmıştır. Bu çalışmada daha ziyade tanzimat sonrası hazırlanmış varaka, belge ve defter örneklerinden hareketle Hakkâri beylerine ait vakıflar, vakıfların idaresi ile gelir ve giderleri-ne ait bulguları ortaya koyma amacı taşımaktadır.
Anahtar Kelimeler: Hakkâri, Vakıf, Zeynel Bey, İzzeddin Şir Bey, Mustafa Bey, Es’ed Bey
Bu makale 66 kez okundu